Rize İlinin Düşman İşgalinden Kurtuluşunun 99. Yıldönümünü Anısına...
Milli Mücadelede Rizeliler
Fatih Sultan KAR/İST.
Birinci dünya savaşı ve ardından kongreler dönemi (Kurtuluş savaşına hazırlık dönemi) İstiklal Savaşımızda Rize’miz hep önemli rol oynamıştır.
Rize temsilcileri 2 Mart Kurutuluşun ardından hemen Milli Mücadele faaliyetlerine başlamışlardı. Erzurum ve Sivas Kongrelerinde Rize delegeleri katılmıştır. Rizeliler sadece Rize ve çevresinin savunulmasıyla yetinmemiş, diğer bölgelerde de vatan savunmasına gönüllü katılmışlardır.
Kurtuluşa güç veren Rizeliler
İstiklal Savaşımızda silah altına girme konusunda tereddüt etmeyen Rizeliler, ayrıca gönüllü olarak da milis güçler oluşturmuşlar, Kazım Karabekir Paşa komutasında Doğu Cephesi Harekatı, Sakarya muharebelerine de en önde yer almışlardır. Kuvvetlerimiz için silah ve cephane naklinde de Dursun Kaptan başta olmak üzere aktif görevler almışlardır. Yine bölgemiz dışındaki mücadelede İpsiz Recep gibi gönüllülerin Marmara bölgesinde savunmaya katıldıklarını görüyoruz.
Bütün Rize kaynadı
Bu gece rüya gördüm bütün Rize kaynadı
Sabahtan kalktım, baktım bütün Rize oynadı
Askerler martinini hem sildi, hem yağladı
Uşaklar silahını omzuna bağladı
Bizim gemi yürüdi Hopa’dan asker aldı
Askerini gezdürdi devletimiz mil aldı
Kemer’den vapur açtı sancakları parladı
Bizim bu topraklarda çok analar ağladı
Kurtuluş savaşı yıllarında Kuvayi Milliyecilere takalarıyla silah taşıyan denizci Laz uşakları vatan savunmasında başrol oynamışlardır. Milli mücadelede büyük yararlılıklar gösteren Rizeliler arasında İpsiz Recep, Ketencioğlu Yakup, Dursun Kaptan, Metozade Hüseyin, Mataracı Mehmet Efendi, Tuzcuoğlu Halit Ağa, Şahinoğlu Osman Kahya, Rusya’dan gelen silah ve cephanenin Ankara’ya ulaştırılmasında etkin bir görev üstlenen Son Osmanlı Mebusan Meclisi ve TBMM 1. Dönem'de Lazistan (Rize) milletvekilliği yapan Osman Nuri Özgen, Türkiye Cumhuriyeti’nin temellerinin atıldığı Erzurum kongresinde Rize’yi temsil eden İsmail Hakkı Genç, Kuvayı Milliye çalışmalarını yönlendirmek amacıyla Batum’da Sada-ı Millet Gazetesi’ni çıkaran ve yine Erzurum kongresinde Rize’yi temsil eden Lazistan Mebusu Hemşinli Necati Memişoğlu gibi birçok ölümsüz kahraman yer almaktadır.
“Bi tufeğum bi da ben...”
İstanbul’da savaş yılları. Birinci dünya savaşında galip gelen İngiliz, Fransız, İtalyan ve Yunanlılar İstanbul’u işgal etmiştir. Türk’ün ateşle imtihan edildiği bu zor dönemde ekmek karneyle dağıtılmaktadır. Ancak İstanbul’da biri vardır ki, milli mücadelecilere karnesiz ekmek sağlamaktadır. Bu kişi cesaretiyle Atatürk’ün dikkatini çekmeyi başaran Rizeli Mataracı Mehmet Efendi’dir. Atatürk, bir gün bu yürekli laz uşağını yanına çağırır. Bir süre muhabbet ettikten sonra can alıcı soruyu sorar: “Yarın cepheye gitsek, kaç kişiyle gelirsin?” Mataracı Mehmet Efendi, Rizeliye has keskin zekasını ve şivesini konuşturarak “Bi tufeğum, bi da ben senun emrundeyiz paşam” der.
Kurtuluş savaşında bir cesur yürek : İpsiz Recep ( Emice )
Kurtuluş savaşı yıllarında çetesiyle birlikte destanlaşan bir diğer isim de İpsiz Recep Reis’dir. Kuvay-i Milliye’ye asker ve silah taşımasıyla kahramanlaşan Recep Reis, Atatürk tarafından vatana olan hizmetlerinden dolayı ödüllendirilmek istenmiş, ancak vatan aşkı ağır bastığından parayı kabul etmemiştir.
İstanbul’da ve Boğaziçi'nde destan yazan Rizeli leventler
Bu ölümsüz kahramanlar İstanbul’da ve Boğaziçi'nde canlarını dişlerine takarak bağımsızlık mücadelesi veren Rizeli kahramanlar : Milis Yüzbaşı İlyas Sami Bey, Milis Yüzbaşı İpsiz Recep, Milis Binbaşı Hacıoğlu Hafız Mehmet Ragıp Efendi, Kalkavanzade İbrahim Kaptan, Tavilzade Hacı Hafız Hüseyin Tavilzade Hacı Muharrem, Tavilzade Ahmet Bey, Kalkavanzade Rıza kaptan, Tavilzade Mustafa Efendi, Sadıkzade Ruşen Efendi, Sadıkzade Hüseyin Efendi, Sadıkzade Fehmi Efendi, Sadıkzade Arslan Nazım, Velizade Dursun Efendi, Velizade Mustafa Faik Efendi, Kırzade Şevki, Şevki Kaptan (Pırlant), Kalkavanzade Şükre Reis, Kakavanzade Rasim Kaptan, Giritlioğlu Hacı Şakir Kaptan, Kalkavanzade Ruşen Reis, Hacı Eşref'in Osman (Saruhan), Hasanoğlu Şükrü Reis, Giritlioğlu Mesut Reis, Mamatioğlu Recep Reis, Bayram Reis (Deniz), Mehmet Reis (Deniz), İsmail Reis (Deniz), Şahinoğlu Ali Osman Kahya (Kayıkçılar kahyası), Pazarlı Altundiş Mustafa Kaptan, Hasan Kahya, Hemşinli Mehmet Efendi, Aşçioğlu Haho Halim Reis,Hacı Lahanaoğlu Kerim Reis, Hacı Ömeroğlu Aziz Reis, Muharrem Kabil Reis, Morioğlu Rıza Reis, Uzunoğlu Ali Reis, Salih Kaptan, Osman Varlı Reis, Yahya Varlı Reis, Çekmişoğlu Hasan Reis, Çekmişoğlu Ömer Reis, Çekmişoğlu Yusuf Reis, Altıkonakoğlu Mehmet Reis, Altıkonakoğlu İsmail Reis, Altıkonakoğlu İlyas Reis, Arapoğlu Ali Reis, Arapoğlu Süleyman Reis, Küçük Süleyman Reis Şahinoğlu Mustafa Reis, Şahinoğlu Hüseyin Reis, Yavaşı İbrahim Reis, Karamahmutoğlu Kara Ali Reis, Karamahmutoğlu Şükrü Reis, Hafız Muhittin (Kotil) Reis, Kopuz Şakir Reis, Hafız Mustafa Reis, Zekeriye Reis, Musaoğlu Halim Reis Musaoğlu Rızvan Reis, Musaoğlu Harun Reis, Hacı Memişoğlu Tahsin Reis, Nafiz Keltoş Reis, Hacıoğlu Nazım Reis, Nalbantoğlu Ahmet Reis, Gençalioğlu Mehmet Reis, Sinanoğlu Nazım Reis, Kavranhoğlu Mustafa Reis,Sakoğlu İshak Reis, Hordoloşoğlu Mustafa Reis,Tafuli Hamdi Reis, Uzun Mustafa oğlu İlyas Reis, Kolcu Mehmet Reis, Kolcu Mustafa Reis, Muharremoğlu Muharrem Reis Muharremoğlu Mustafa Reis, Mete İsmail Reis, Salih oğlu Recep Reis,Aslen Rizeli (Sarıyerli) Şevki Reis (Erbaş), Topçu Yüzbaşısı Süleyman Bey, Harun Kaptan, Harun Kaptanın oğlu Ali Bey, Balıkçı Cerrahın Arif, Mustafa Güven Reis, Salçıoğlu Hazma Kaptan (Salcı), Emiroğlu İbrahim Reis, Takalar Kumandanı Ketencioğlu Hacı Yakup Ağa, Ketencioğlu Ahmet Reis, Ketencioğlu Küfürkâr Mehmet Reis, Ketenecioğlu İbrahim Reis, Ketencioğlu İsmail Hakkı Reis, Giritlioğlu Mustafa Kaptan, Giritlioğlu Ali Kaptan, Kekeç Hasan Reis, Kaşif Kaptan, Kanburoğlu Şevki Reis, Çolakoğlu Kekeme Hüseyin , Bombacı Ahmet Efendi, Pazarlı Eyüp Kaptan
Düşmana karşı tek yumruk oldular
Trabzon ve Havalisi Adem-i Merkeziyet Cemiyeti Rize Şubesi’nin kurucuları; Tuzcuzade Şaban Efendi, Kazancıoğlu İbrahim Efendi , Turnaoğlu İsmail Efendi, Tuzcuzade Hakkı Efendi, Taviloğlu Ethem Efendi, Hacı Osman Efendizade Faik Efendi Rize Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nin kurucuları Mataracızade Mehmet, Mataracızade Hakkı, Lazoğlu Mustafa, Güvelioğlu Ahmet, Hacıömeroğlu Ahmet, Tuzcuzade Süleyman Tevfik Bey ve daha sonra bu cemiyette görev alan Ali Reiszade Şeyh İlyas, Akmehmetzade Mehmet, Sofizade Rıza ve Mataracızade Salih Efendi. Hacı İbrahim Ak Efendi,
FOTOĞRAFLARIN BİLGİLERİ
Foto 1
Yazısızı
Foto 2
1906 yılında Rize’de gündelik hayatta giyilen kostümlere güzel bir örnek ve Memişoğlu Ailesi. Ayaktakiler ( Soldan sağa ) : Sultan Memişoğlu, Rasim Memişoğlu, Patak Osman (Ordu’lu), Kamil Memişoğlu. Oturanlar ( Soldan sağa ) : Rahmi Memişoğlu, Aptullah Paşa ( Memişoğlu ), Mühittin Memişoğlu. Not : Aptullah Memişoğlu’na Osmanlı döneminde gösterdiği yararlılıklarda dolayı ‘Aptullah Paşa’ diye hitap edilirdi. Kaynak : Yılmaz Memişoğlu
Foto 3
Bir grup Fındıklı’lı 1870 : Oturanlar : Halim Hacısalihoğlu, Aslan Hacısalihoğlu, Sefer Cordanoğlu
Foto 4
Rize’de düşmana karşı teşkilatlanmaya çalışan grup : Çakıroğlu Miktat Ağa (1), Giresunlu Kubilay Mehmet (2), Hacı Kemal Zırh (3), Terakkiperver Cumhuriyet Partisi'nin kurucularından Trabzon Valisi Bekir Sami Bey (4), Hakkı Mataracı (5), Hafız Osman Tatoğlu (6), Saraloğlu Hasan Efendi (7), Akif Kurtoğlu (8) ve Vefik Kalkavan (3) Rize İdman Ocağı Binası Önünde.
Foto 5
Yavuz Zırhlısı Kurtuluş Savaşında Karadeniz’de deniz üstünlüğünün ele geçirilmesinde aktif rol oynadı. Fotoğrafta Yavuz Zırhlı’sı Rize açıklarında gözükmektedir.
Foto 6
İpsiz Recep Reis ve çetesi
Foto 7
Rize’nin idari ve mülki amirleri 1. Tatzade ... Efendi, 2. Mataracızade Hafız Hüseyin Efendi, 3. Polis Müdürü,4. Mataracızade Mehmet Efendi, 5. Mutasarrıf ..., 6. Tuzcuzade Halit Ağa.
Foto 8
Milli Mücadelenin takdire şayan ismi : İlyas Sami Kalkavanoğlu
Kazım Özalp tarafından İlyas Sami Bey’e verilen, 27-1-1922 tarihli
Taktirname : “Kocaeli Gurubu Müstakil Süvari Bölüğü Kumandanı esbakı
Milis Yüzbaşısı İlyas Sami Efendi bin Nuri Rize “Harekat-ı Milliye’nin
bidayetinden beri hidematı fedakârhane ve vatanperveranede bulunan
bâlâda dünyesi muharrer mumaileyh, Kocaeli Gurup Kumandanlığında
bulunduğum zaman Müstakil Süvari Birliğikumandanlığında istihdam
edilmiş ve bil cümle harekata ifayıhüsnühizmeteylemiş olduğunu mübeyyin
vesikadır.”İmza: Kazım Özalp Kocaeli Gurup Kumandanı
Foto 9
İstanbul Boğaziçi’nde Milli Mücadeleye güç katan Rizeliler
1.Rize’nin Fethiye Köyü’nden Hantaloğulları’ndan Mustafa oğlu Sabit (D.1901), 2. Rize’nin Uzunkaya Köyü’nden Abdurrahmanoğulları’ndan Sabit oğlu İsmail (D.1901),3. Rize’nin Bağdatlı Mahallesi’nden İbrahim Reisoğulları’ndan Bahadıroğlu Rasim (D.1901), 4.Rize’nin Aron Köyü’nden Zurnacıoğulları’ndan Şair oğlu Mehmet (D.1901), 5. 4.Rize’nin Söğütlü Köyü’nden Hosoğulları’ndan İlyas oğlu Temel (D.1903), 6. Rize’nin Portakallık Köyü’nden Çekmişoğulları’ndan Hüseyin oğlu Mustafa (D.1895), 7.Rize’nin Büyük Köyü’nden Yılancıoğulları’ndan Memişoğlu oğlu Seyfullah (D.1898), 8. Rize’nin Haldoz Mahallesi’nden Beruzade Tahir oğlu Mustafa Efendi (D.1892), 9. Rize’nin Paşyan Mahallesi’nden Hazımoğulları’ndan Mehmet Faik oğlu İsmail Hakkı (D.1892), 10. Rize’nin Atina (Pazar) Kazası’nın Kemer Köyü’nden Kasapoğulları’ndan Tevfik oğlu Mehmet(D.1892)
Foto 10
Kurtuluş savaşının unutulmaz kahramanları : Hafız Yunus(1), Ekşioğlu Mehmet Ağa(2),Hüseyin Ekşi(3), Hasan Ekşi(4) ve Tuzcuoğlu Halit Ağa
Foto 11
Fotoğrafta Millî Mücadele'de Şark Orduları Komutanı olarak gören yapan Kazım Karabekir Paşa Rize ziyareti esnasında Rize Hükümet Konağı önünde Rizeli Mülki Amirler ve beraberinde getirdiği İstiklâl Savaşı öncesi ve sonrasında Erzurum ve havalisinde ailesi savaşlarda şehit düşmüş yetim çocuklar gözükmektedir 1922 .
Foto 12
Mustafa Kemal Atatürk Rize ziyaretinde Hükümet Konağından ayrılırken 17 Eylül 1924
Foto 13
Şark Orduları Komutanı Kazım Karabekir Paşa’nın Rize ziyareti esnasında kendisini karşılayan askerler, günümüzde 1 Numaralı Sağlık Ocağı ve Türkiye Elektrik İdaresi Rize Müdürlüğü’nün bulunduğu Çamlıbel Mahallesi Mevkiinden geçiyor 1922
Yorum Yapın